گفت‌وگو با کودکان دربارهٔ مرگ
الهام فخرایی//
یکی از مباحثی که کودکان دیر یا زود کنجکاوی و پرسشگری درباره آن را آغاز خواهند کرد، موضوع مرگ است.
موضوعی که برای بسیاری از بزرگسالان، یک چالش دشوار محسوب می‌شود. از طرفی در ارتباط با ذهن پرسشگر کودک هیچ موضوعی خط قرمز نیست، به این معنا که کودک بتواند فارغ از حد و مرز در فضایی امن پرسش‌های ذهنی‌اش را مطرح کند، اما در مقابل توجه به شرایط و ملاحظات مرتبط با موضوعات دشوار از سوی والدین یا مربیان ضروری است. موضوع مرگ نیز یکی از همین موارد است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت.
حالت اول
برخی معتقدند تا زمانی که کودک تجربه‌ای مستقیم در این‌باره نداشته، بهتر است با او راجع به مرگ صحبت نکنیم.
حالت دوم
برخی دیگر توانمندسازی کودک را پیش از تجربه مستقیم، مطلوب می‌دانند. به‌نظر می‌رسد حالت دوم به‌ویژه وقتی گفت‌وگویی هوشمندانه صورت بگیرد، مطلوب‌تر است.
با این‌حال فارغ از اینکه شما با کدام مورد موافق باشید، ممکن است حین گفت‌وگو راجع به دوستی، خوشبختی یا زندگی، ناگهان کودک با پرسشی درباره مرگ یا خودکشی شما را غافلگیر کند.
ابتدا باید بررسی کنیم که آیا این کودک تجربه‌ای داشته که ذهن او را متوجه این موضوع کرده یا اینکه در خلال بحث به‌خوبی پیوستگی مفاهیم متقابل را درک کرده است؛ این‌جا یعنی مفاهیم زندگی و مرگ، بودن و نبودن، داشتن و از دست‌دادن.
در مرحله بعد شما ناگزیرید با این موضوع مواجه شوید، اما لازم است قبلا آمادگی لازم را کسب کرده باشید. چه در جایگاه تسهیلگر و چه والدی که با کودکش گفت‌وگوی فعال برقرار کرده، در نظر گرفتن خط قرمزهای ورود به این بحث ضروری است؛ مواردی نظیر سن کودک، شرایط زندگی، تجربه‌های اخیر و مرتبط با موضوع مانند از دست‌دادن حیوان خانگی، گم‌کردن یک وسیله، مرگ یکی از اعضای خانواده و از این قبیل.
بحث و گفت‌وگو درباره مرگ اگر به‌درستی انجام شود، می‌تواند به غنای ذهنی کودک و افزایش توانمندی روحی او منجر شود و اگر به اشتباه صورت گیرد به دنیای شناختی و عاطفی کودک آسیب‌های جدی وارد خواهد کرد.
بنابراین اگر هنوز آمادگی گفت‌وگو درباره مرگ را ندارید، با خودتان و کودک صادق باشید و بدون اینکه بار منفی به بحث بدهید، اعلام کنید که فعلا آمادگی گفت‌وگو در این مورد را ندارید یا نیاز به اطلاعات بیشتری دارید. اما اگر تصمیم گرفتید که زمینه را برای این بحث آماده کنید، خواندن داستان‌های مرتبط، تماشای تغییرات فصل‌ها با بچه‌ها، آزمایش فساد میوه و… راهکارهای مناسبی است.
در پایان، کتاب «آن آبزیان کوچک و این سنجاقک‌ها»، «خداحافظ راکون پیر»، «فرشته پدربزرگ» و «مرگ بالای درخت سیب»، پیشنهاد خوبی برای ورود ایمن به این بحث است، شما چه راهکارها یا کتاب‌های دیگری را پیشنهاد می‌دهید؟