چرایی روند فردگرایی به جای مشارکت گروهی در مدارس
با مرور سوابق نهاد رسمی آموزش و پرورش در ایران تلاش‌های متنوع و کاربردی چندانی برای گسترش مهارت‌های زیست مشارکتی و گروهی دانش‌آموزان نمی‌بینیم. مهمترین دلیل آن عدم تخصیص امکانات برای اجرای پروژه‌های جمعی عنوان شده است. وقتی وزارت آموزش و پرورش فقیرترین و معلمان وابسته به آن کم‌درآمدترین خوانده می‌شوند انتظارات و مطالبات فرو کاسته می‌شود به پول و هر پرسشگری و انتقادی با این پاسخ از پیش آماده روبه‌رو می‌شود: «با کدام بودجه؟»
یکی از معدود اقدامات برای ترویج حق انتخاب و مسئولیت برای آن و گذر از هویت و منافع فردی به سمت حل مسایل و مطالبه‌گری جمعی برگزاری هفته شورا و سوم آبان روز شورا در مدارس است.
بیایید به مدرسه‌ای در بستک هرمزگان برویم و گزارشی از فهم کودکان پایه‌های مختلف این دبستان از شورا و انتخابات و مسئولیت جمعی را بخوانیم و از خودمان بپرسیم فارغ از کاستی‌های سیستماتیک و ناکارآمدی‌های ریشه‌ای نهاد آموزش و پرورش چه اتفاقی در روند شکل‌گیری و رشد دانش‌آموزان می‌افتد که در پایه‌های پایین رقابت‌طلبی کمرنگ و رفتارهای خودجوش گروهی اولویت دارد اما در پایه‌های بالاتر فردگرایی و صرفا پیروزی با کمترین هزینه معیار می‌شود؟
گزارش کوتاه سمیره حنایی فرصت خوبی است برای تحلیل شناختی کنشگری تک تک ما. با این پرسش که چه می‌شود در روند اجتماعی‌شدن اعتمادمان را به گروه از دست می‌دهیم و یا درخشش فردی را خوش‌تر می‌یابیم؟
سمیره حنایی
چهارشنبه ۳ آبان ۹۶ فقط در تقویم آموزشی مدارس ثبت شده است. انتخابات مهم شورای دانش‌آموزی.
من معاون یک دبستان دخترانه غیرانتفاعی هستم. مدرسه‌مان ۵ پایه و ۴۷ دانش‌آموز دارد. تمرکز و تاکید آموزش بر افزایش خلاقیت و اعتماد به نفس دانش‌آموزان است.
طبق بخشنامه تنها دانش‌آموزان پایه‌های چهارم به بالا قادر هستند برای شورای دانش‌آموزی نام‌نویسی کنند.
نام‌نویسی از یک هفته قبل از انتخابات انجام شد.
شورا چیست؟!
مدرسه ما «رابط دفتر» دارد. کار رابط این است که در مدت یک هفته مسئولیتش مشکلات هم‌کلاسی‌هایش را به دفتر مدرسه منتقل کند. رابط یک واسطه بین دانش‌آموزان و مدیریت مدرسه است که به‌صورت اختصاصی به مشکلات، پیشنهادات و خواسته‌های یک کلاس می‌پردازد. در طول روز فقط رابطین به مدیریت مدرسه مراجعه می‌کنند، هر رابط تنها می‌تواند ۵ بار به مدیریت مراجعه کند، بنابراین باید مشکلات و موضوعات مطرح شده از طرف دانش‌آموزان را اولویت‌بندی کند، مواردی را در حد توانایی‌اش برطرف کند و تنها در مواقع ضروری به مدیریت مراجعه کند. رابطین دعوای بین بچه‌ها را مدیریت می‌کنند و با توجه به اختیاراتی که دارند بچه‌ها به آنها اعتماد می‌کنند.
هنگام نام‌نویسی،هیچکدام از بچه‌ها مفهوم و اهمیت شورا را نمی‌دانستند. برایشان جای سوال داشت مدرسه خودمان که رابط دارد چرا باید شورا انتخاب کنیم؟!
مسلما بچه‌ها در این سن مفاهیمی مانند دموکراسی و انتخابات را تنها از آدم بزرگ‌ها شنیده‌اند اما نمی‌دانند مفهومش چیست.
برایشان توضیح دادیم شما حق انتخاب دارید. حق انتخاب یک حق انسانی است که شما به‌عنوان یک انسان فارغ از جنسیت دارید. حق انتخاب شورای مدرسه. گروهی که برای مدرسه بتوانند تصمیم‌گیری کنند. در کنار اجرای تصمیمات مدیریت خودشان هم بتوانند تصمیم بگیرند، شاید ما یک برنامه برای اردویتان داشته باشیم که از سال قبل وجود داشته است، شورا اگر پیشنهاد بهتری داشته باشد می‌تواند برنامه را تغییر دهد. شورا نماینده کل مدرسه است و رابط تنها نماینده هر کلاس. شورا در قبال همه بچه‌ها مسئولیت دارد. شورا باید مسئولیت‌پذیر باشد و برای بهبود شرایط موجود تلاش کند.
اعتماد به‌نفس بالا
کلاس چهارم ۸ نفر از ۹ نفر
کلاس پنجم همه
کلاس ششم ۵ نفر از ۱۲ نفر
اینها نتایج نام نویسی کاندیداها بود. از ۳۱ نفر واجدین شرایط نام‌نویسی، ۲۳ نفر اعلام آمادگی کردند. در این میان هم بچه‌هایی که اسمشان را ننوشتند یا مفهوم شورا را کامل درک نکرده بودند و یا با پذیرفتن مسئولیت‌های این‌چنینی میانه خوبی نداشتند.
نتیجه نام‌نویسی حیرت‌انگیز بود، اینکه دخترهایم این توانایی را در خود می‌دیدند تا مسئولیتی مهم را بپذیرند.
کلاس دومی‌ها و سومی‌ها چون سنشان و البته تجربه‌شان کمتر بود با وجود تمایل وصف ناشدنی‌شان نمی‌توانستند نام‌نویسی کنند. اما می‌دانستند که شورایی شدن یعنی مسئولیت‌پذیری و دوست داشتند شانس‌شان را امتحان کنند.
تبلیغات
بچه‌ها وقت داشتند که یک هفته برای خودشان تبلیغ کنند. برای این منظور و افزایش خلاقیت در تبلیغات، مسابقه «تبلیغ خلاقانه» برگزار شد. کلاس دومی‌ها که از عدم توانایی‌شان در نام‌نویسی ناراحت بودند هم با نوشتن «لطفا به کلاس دومی‌ها رای دهید» اعتراض خودشان را نشان دادند.
نکته جالب تبلیغات کلاسی،گروهی و انفرادی بود. کلاس چهارمی‌ها که همه‌گی به‌غیر از یک نفر نام‌نویسی کرده بودند با نوشتن متن «لطفا به کلاس چهارم به‌غیر از نیاز رأی دهید» تبلیغات‌شان را با کاغذها و نقاشی‌های مختلف به دیوار تبلیغات می‌چسپاندند. دیوار تبلیغات یک دیوار کوچک انتخاب شده بود تا بچه‌ها به کیفیت تبلیغات توجه کنند، بنابراین بچه‌ها روزانه تبلیغ‌شان را عوض می‌کردند یا سعی می‌کردند از تبلیغاتی استفاده کنند که تکراری نباشد و بچه‌ها را جذب کند. کلاس پنجمی‌ها با اینکه همه‌گی کاندیدا شده بودند، گروهی تبلیغ می‌کردند. مثل اینکه فهمیده بودند می‌توانند ائتلاف تشکیل دهند و رأی جمع کنند، برای تبلیغات حضوری هم گروهی به کلاس‌ها سر می‌زدند.
کلاس ششمی‌ها فقط نام خودشان را روی برگه تبلیغات نوشته بودند و از واژه‌های «رأی ما….» استفاده می‌کردند. خلاقیت‌های کودکانه در تبلیغات ششمی‌ها جایش را به جملات تکراری آدم بزرگ‌ها داده بود که نشان از مشورت بیشتر بچه‌های این پایه با والدین در این زمینه بود. وعده‌های ماورایی در تبلیغات به چشم نمی‌خورد. «تمیز کردن مدرسه، کمک درسی به بچه‌های کوچکتر، آوردن لبخند روی لب بچه‌ها» از جمله وعده‌های انتخاباتی ما بود. به بچه‌ها فرصت داده شد که سر صف درمورد برنامه‌هایشان صحبت کنند.
روز انتخابات
بیشترین هیجان را کلاس دومی‌ها داشتند، البته با اینکه در برخی مدارس به دومی‌ها حق رأی نمی‌دهند اما ما این فرصت و تجربه را در اختیارشان قرار دادیم. بچه‌ها ملزم شده بودند در انتخاب‌شان نهایت دقت را داشته باشند.
زنگ انتخابات که نواخته شد بچه‌ها با شور وصف ناشدنی پشت میز انتخابات جمع شدند. انگشتشان را محکم روی استامپ فشار می‌دادند، انگشت جوهریشان را پاک نمی‌کردند. دوست داشتند به خانواده‌شان نشان دهند که حق انتخاب داشته‌اند.
دومی‌ها به خانم معلمشان هم رأی می‌دادند. سومی‌ها گروهی اسامی را بررسی و روی برگه رأی می‌نوشتند. چهارمی‌ها فقط به ائتلافشان توجه می‌کردند و ششمی‌ها اول نام خودشان را می‌نوشتند.
رأی‌ها شمارش شد. ۵ نفر اول با اختلاف یک رأی از همدیگر فاصله داشتند. رقابت شدید به پایان رسید. بچه‌ها تبلیغ‌هایشان را از دیوار تبلیغات جمع کردند.
انتخابات شورای دانش‌آموزی ما فقط یک ساعت به طول انجامید اما هنوز بچه‌ها از خاطراتشان و شیوه‌های تبلیغات برای سال آینده حرف می‌زنند.