تصور از بدن در کودکان

 غزال شولی‌زاده//

در دهه‌های گذشته تحقیقات نشان داده است که نارضایتی از بدن در بین کودکان و نوجوانان در اکثر جوامع در حال گسترش است. کودکان از سن ۳تا۴سالگی تا حد زیادی شروع به ساختن ذهنیتشان دربارۀ چگونگی به‌نظررسیدن بدنشان می‌کنند. عوارض نارضایتی از بدن هم از سنین خیلی کم در افراد دیده می‌شود. تصور از بدن که از اوایل دوران کودکی شروع به رشد می‌کند، به این معناست که فرد بدن خود را چگونه می‌بیند، چه احساسی دربارۀ آن دارد و دیگران بدن او را چگونه ارزیابی می‌کنند. به‌عبارتی دیگر، تصویر ذهنی از بدن نتیجۀ تجربیات شخصی و عوامل متنوع اجتماعی و فرهنگی است؛ از این عوامل می‌توان به خانواده، همکلاسی، مدرسه و رسانه اشاره کرد.
خانواده به‌عنوان اولین عامل تأثیرگذار بر تصور از بدن، نقش مهمی را در شکل‌دادن به تصور مناسب یا نامناسب از بدن در کودکان ایفا می‌کند؛ اگرچه نقش خانواده با ورود کودک به جمع همسالان تا حدی کم‌رنگ می‌شود. اسباب‌بازی و کتاب کودک از دیگر عواملی هستند که ممکن است بر احساس و درک کودکان دررابطه‌با بدنشان به‌صورت مثبت یا منفی اثرگذار باشند. بنابراین، این احتمال می‌رود که کودک با هم‌ذات‌پنداری با شخصیت‌های کتاب‌ها و اسباب‌بازی‌هایش و درونی‌کردن آن‌ها، نوعی تصویر بدنی را به‌صورت خواسته‌ای ذهنی درآورد. همچنین، رسانه‌ها (همچون تلویزیون، مجلات، اینترنت و رسانه‌های اجتماعی) از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذاری هستند که با تصاویری که از بدن ایدئال ارائه می‌دهند، می‌توانند بر احساس و نگاه فرد به خود تأثیر بگذارد. بنابراین، فاصله‌گرفتن از تصویر «ایدئال» از بدن که در رسانه‌های امروزی تبلیغ می‌شود، بسیار دشوار است.
تصور از بدن ساختاری چندبعدی دارد که شامل افکار، اعتقادات، احساسات و رفتارهای مرتبط با بدنِ ادراک‌شده است. نارضایتی از بدن نیز از جنبه‌های تصور از بدن است که به ارزیابی منفی از اندازه و شکل و وزن بدن برمی‌گردد. به‌عبارتی تصور منفی از بدن به‌معنای داشتن افکار و احساسات ناخوشایندی دربارۀ بدن خویش است. این تصویر منفی ناشی‌از تفاوت میان آنچه تصور می‌کنیم باید به‌نظر برسیم، یعنی بدن ایدئال ما، است و آنچه ما در واقع دیده می‌شویم. البته نارضایتی فرد از تصور از بدن خود فقط محدود به اندازه یا شکل بدن نیست؛ بلکه شامل رنگ پوست، قدرت بدنی، تناسب بدنی، سلامت یا معلولیت بدنی نیز می‌شود.
افراد از سنین خیلی کم نشانه‌های نارضایتی از بدن را از خود نشان می‌دهند. نگرانی بابت وزن از پیش‌دبستانی شروع می‌شود. متخصصان براساس تحقیق صورت‌گرفته بیان کرده‌اند که حدود یک‌سوم از کارمندان مهدکودک‌ها و مدرسه‌ها از کودکان شنیده‌اند که خودشان را چاق می‌دانسته‌اند. ۱۰درصد از کارمندان هم از کودکان شنیده‌اند که احساس زشتی می‌کرده‌اند. براساس مطالعات مربوط به تصور از بدن، کامن‌سنس‌مدیا گزارش می‌دهد که بیش از نیمی از دختران و تقریباً یک‌سوم پسران بین ۶تا۸ سال نشان داده‌اند که بدن ایدئال لاغرتر از بدنی است که آن‌ها دارند. در این مطالعات همچنان دریافته‌اند که کودکان تا ۶سالگی از گرفتن رژیم غذایی آگاه شده‌اند و ممکن است آن را تجربه هم کرده باشند. همچنین ۲۶درصد از کودکان ۵ساله رژیم غذایی را راه‌حلی برای کاهش اضافه‌وزن بیان کرده‌اند. دکتر هاردینگ معتقد است عوامل مهم تأثیرگذار بر تصور از بدن کودکان شامل تلویزیون، تصویرهای کتاب، کارتون و صحبت دربارۀ رژیم غذایی و بدن و عمل‌های زیبایی در حضور آن‌ها است.
کودکان در تمام سنین با نظرهایی دربارۀ بدنشان از زبان والدین و همسالان و دیگران مواجه هستند. این روزها کودکان به شدت در معرض تصاویر رسانه‌هایی هستند که لاغری را معیاری از زیبایی ارائه می‌دهد. تماشای این تصاویر بیشتر این ذهنیت را در کودکان ایجاد می‌کند که بدن‌های آن‌ها مطلوب نیست و درنتیجه به ایجاد تصویر نامطلوب و منفی از بدنشان منجر می‌شود. چنین احساس نارضایتی از بدن می‌تواند پیامدهای منفی برای فرد داشته باشد.
تصور ذهنی از بدن قسمت اعظم احترام به نفس را در کودکان تشکیل می‌دهد. اگر کودکان ظاهر خود را دوست نداشته باشند یا از آن ناراضی باشند، احترام به نفس در آن‌ها کاهش خواهد یافت. به‌عبارتی، دید آن‌ها به خود تمامی جنبه‌های زندگی آن‌ها را، چه مثبت و چه منفی، تحت تأثیر قرار می‌دهد و بر تصمیم‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت آن‌ها تأثیر خواهد می‌گذارد. همچنین، توانایی آن‌ها را در رویارویی با افراد و پیداکردن دوست متأثر می‌کند و ممکن است آن‌ها را از دست‌زدن به کارهای جدید منصرف کند. این ناخشنودی از بدن حتی در مراحلی به اختلالات شدیدی در تغذیه همچون انرکسیا (کم‌اشتهایی) و بولیمی (پرخوری) منجر می‌شود. خطر عواقب منفی ناخشنودی از بدن همچون اختلالات تغذیه، دختران را بیشتر تهدید می‌کند. بین سال های ۱۹۹۹ و ۲۰۰۶ بستری‌شدن به‌دلیل اختلال غذایی در میان کودکان کمتر از ۱۲سال جهش ۱۱۲درصدی داشته است.
نشانه‌هایی از اینکه کودکان تصویر منفی از بدنشان دارند وجود دارد. بعضی از این نشانه‌ها عبارت‌اند از:
۱. ادبیات و نشانه‌هایی که دختران در توصیف خودشان ابراز می‌کنند و خودشان را صرفاً از زاویۀ ظاهر فیزیکی‌شان می‌بینند؛
۲. رژیم غذایی شدید؛
۳. نظرهای متداوم دربارۀ وزن دختران دیگر؛
۴. ابراز نگرانی دربارۀ جذابیت جنسی؛
۵. افسردگی و اعتمادبه‌نفس کم.
به‌همین دلیل، بسیار مهم است که والدین با روش‌های مختلف به کودکان و نوجوانانشان در ساختن و بهبود تصاویر مثبت و سالم از بدن خود کمک کنند. به‌عنوان مثال می‌شود به اقدامات زیر اشاره کرد:
۱. کمک کنید درک کنند بدن‌هایشان در حال رشد و تغییر است؛
۲. کمک کنید درک کنند شکل ایدئال واحدی از بدن وجود ندارد؛
۳. کمک کنید فرزندانتان به‌جای ظاهر فیزیکی‌شان، بر توانایی‌ها و شخصیتشان تمرکز کنند؛
۴. مراقب آنچه آن‌ها دربارۀ بدنشان می‌گویند و نظرهایی که دربارۀ بدن‌های دیگران می‌دهند، باشید؛
۵. از تفکرات کلیشه‌ای و تعصب و کلمه‌هایی همچون زشت و چاق اجتناب کنید و از قضاوت‌کردن دیگران براساس ظاهرشان پیش کودکان و نوجوانان خودداری کنید؛
۶. ورزش‌کردن و انجام فعالیت‌های فیزیکی را در فرزندانتان افزایش دهید، دخترانی که ورزش می‌کنند اعتمادبه‌نفس بیشتر و تصور از بدن سالم‌تری دارند؛
۷. به کودکان خود مراقبت از بدنشان را آموزش دهید، به کودک خود بیاموزید که خوردن سه وعدۀ غذایی سالم در روز بسیار مهم است، به آن‌ها بگویید خوردن غذاهای متنوع برای رشد و قوی‌بودن مهم است، همچنین درخصوص ویتامین‌ها و مواد معدنی به آن‌ها آموزش دهید؛
۸. اگر متوجه شدید کودک شما درخصوص بدنش اعلام نظر می‌کند، او را فرابخوانید، درخصوص این اظهار نظر با او صحبت کنید و از او چیزهایی بپرسید. مثلاً اگر دختر ۸سالۀ شما می‌گوید که شکمش بزرگ شده است، فقط با گفتن «احمق نباش!» مسئله را لاپوشانی نکنید. از او بخواهید توضیح دهد چه چیزی در او باعث چنین حسی شده است. این سؤال مکالمه‌ای را شروع می‌کند و به شما این فرصت را می‌دهد تا دربارۀ آنچه او را ویژه می‌کند، صحبت کنید. می‌توانید مکالمه را کمی به عقب بازگردانید، تفاوت بدن سالم واقعی با آنچه در تلویزیون یا مجله می‌بینیم، موضوع خوبی برای مکالمه است.

منابع:
– تصویر بدن در دیدگاه ها و مکاتب روان شناسی