برای سالروز تولد صمدعمو
فریده مختاری//
صمد بهرنگی در دوم تیر ۱۳۱۸ در تبریز به دنیا آمد و بعد از اتمام دوره تحصیلی دبیرستان وارد دانشسرای علوم شد. دوران کودکی و نوجوانی او هم‌زمان بود با شرایط بسیار پیچیده سیاسی و سخت اقتصادی. آشنایی‌اش با رنج فقر و گرسنگی خیلی زود او را در قلب روستاییان جا داد و او را از سمت “آقای معلمی” به جایگاه قلبی “صمد عمو” رسانید. شرایط سخت معلمی در روستا با کمترین مزایا، نبود ابزار و امکانات کافی در مدرسه‌های روستایی، عوام‌زدگی مردم، دخالت‌های روزافزون مقامات سیاسی و نظامی در امور آموزش و پرورش و شرایط اجتماعی سخت، هیچکدام در عشق “صمد عمو” به روستا و دانش‌آموزان تاثیر منفی نگذاشت و عزم او را برای آگاه‌ساختن کودکان دوچندان کرد.
صمد بهرنگی از آغازگران و بنیانگذاران ادبیات کودک و نوجوان ایران با جهت‌گیری انتقادی است. او شیوهٔ تربیتی، آموزشی زمان خود را چه در قالب داستان‌هایش و چه در مقالات و نوشته‌های مختلف به بوته نقد می‌گذارد و عدم و یا کم‌رنگی ارائه آگاهی‌های اجتماعی برای دانش‌آموزان را از ضعف‌های نظام آموزشی و تربیتی حاکم می‌داند. بهرنگی در مجموعه نقدها و قصه‌های خود ضرورت تحول در مفهوم کودکی را بیان می‌کند و خود آغازگر جنبشی می‌شود که شاید امروزه راه‌اندازی رشته‌ها و دوره‌های مختلف با نام‌های آموزش فلسفه برای کودکان و یا آموزش فبک به کودک فلش‌بکی باشد به طرح نیازی که ده‌ها سال پیش صمد بهرنگی دل‌مشغولی‌اش را داشت. بهرنگی معتقد بود نظام آموزشی در خدمت فرهنگ سکوت (که از ویژگی‌های طبقات تحت سلطه است) قرار دارد و باید به افزایش آگاهی افراد نسبت به مسائل پیرامون خود پرداخت و آنها را از موجوداتی منفعل به انسان‌هایی فعال و اندیشمند تبدیل کرد. به اعتقاد او که درک و فهم انتقادی را باید در کودکان نهادینه کرد و از همان ابتدا آنها را به‌جای فرمانبرداری و اطاعت محض، فردی منتفد و پرسشگر تربیت کرد.
بهرنگی نیازی را در آن سال‌های دور در آموزش و پرورش ایران تشخیص داد و خلائی را بیان کرد که سال‌ها بعد فیلسوفی به‌نام میتو لیپمن (معاصر او) این نیاز را در بین دانش‌آموزان و دانشجویان آمریکایی متوجه شد و اقدام به ایجاد رشته فلسفه برای کودکان نمود. بنیانگذار “فلسفه برای کودکان” ضعف و ناتوانی قدرت تحلیل‌گری در دانشجویان را به‌خاطرعدم آموزش صحیح و آگاه‌ساختن بنیادی در مدرسه می‌دانست و بعدها پژوهشگاه توسعه و پیشرفت فلسفه برای کودکان را تاسیس کرد. راهی که کشورمان گام‌های نخستین رسیدن به آن‌را به آرامی برداشته است.