اینترنت امن برای کودکان؛ تجربه کشور انگلستان در مصاحبه با پروفسور لیوینگستون
مانیا عاله‌پور//
قرار گرفتن در معرض پورنوگرافی، تجربه خشونت اینترنتی، شکسته شدن حریم شخصی و… خطراتی‌اند که کودکان را در فضای مجازی تهدید می‌کنند. برای آنکه کودکان در اینترنت به‌عنوان فضایی امن فعالیت کنند به‌کارگیری راهبردهایی خاص موردنیاز است؛ راهبردهایی که هم کنترل ساختار و دسترسی کودکان به اینترنت را در برگیرد و هم اینکه والدین و کودکان را نسبت به نحوه استفاده درست از اینترنت آگاه کند. در این میان انگلستان کشوری است که هر دو این دغدغه‌ها را داشته و تجربه بسیاری در این حوزه دارد. «مرکز مبارزه با بهره‌کشی و محافظت از کودکان در دنیای مجازی در بریتانیا» (CEOP) نیز در قالب مرکزی ویژه و شناخته‌شده در این حوزه در زمینه اینترنت امن برای کودکان فعالیت می‌کند.
به همین منظور، الفبا با سونیا لیوینگستون، محققی باسابقه در زمینه تجربه انگلستان در این حوزه، مصاحبه کرده است. لیوینگستون استادتمام دپارتمان ارتباطات و رسانه در دانشگاه اقتصاد و علوم سیاسی لندن است. او همچنین برای مدتی «مدیر انجمن اینترنت امن برای کودکان انگلستان» بوده است. او درباره عملیاتی کردن پروژه اینترنت امن برای کودکان می‌گوید: «از دو مسیر باید برای محافظت از کودکان وارد عمل شد. نخست باید ساختاری فراهم شود که در آن دسترسی به مطالب نامناسب برای کودکان فراهم نباشد؛ به‌عبارت دیگر، باید تمهیداتی اندیشید که کودکان در معرض محتوای هرزه قرار نگیرند. درکنار این تمهیدات نیز باید کودکان و والدین آنان را آموزش داد که بتوانند از اینترنت استفاده ایمن کنند.»
لیوینگستون درباره نحوه اجرای این تمهیدات در کشورش، هم از نظر ساختار و هم آموزش کودکان و والدینشان، می‌گوید: «در انگلستان دولت شرکت‌های مخابراتی را که خدمات اینترنتی ارایه می‌دهند ملزم می‌کند که عملیات فیلترینگ را اجرا کنند. درواقع دو سطح فیلترینگ در انگلستان انجام می‌شود. سطح اول مربوط به محتوایی است که در کل کشور فیلتر است، مثل سایت‌های نژادپرستانه، سایت‌هایی که نفرت از گروه‌های خاصی را ترویج می‌دهند و همچنین سایت‌های پورنوگرافی کودکان. از طرف دیگر سطح دوم فیلترینگ مربوط به کودکان است که شرکت‌های ارایه‌دهنده خدمات اینترنتی ملزم‌اند آن را در مدارس، کتابخانه‌های کودکان و مکان‌های عمومی مخصوص کودکان اجرا کنند. در این سطح از فیلترینگ تمام محتوای نامناسب، به‌خصوص پورنوگرافی، فیلتر می‌شود. این شرکت‌ها باید این امکان را برای خانواده‌ها نیز فراهم کنند که، در صورت درخواست، بتوانند فیلترینگ سطح دوم را برای کودکانشان در خانه اجرا کنند. درواقع این شرکت‌ها برای اجرای این نوع فیلترینگ به اجازه والدین نیاز دارند.»
پروفسور لیوینگستون در پاسخ به این سوال که این امکان چگونه روی ابزارهای ارتباطی موبایلی کودکان فراهم می‌شود می‌گوید که در این مورد نیز والدین می‌توانند از شرکت بخواهند که فیلترینگ خط اینترنتی را که کودک از آن استفاده می‌کند روی موبایل وی فعال کند.
او در مورد آموزش کودکان برای استفاده ایمن از اینترنت می‌گوید که مدارس و همچنین گروه‌های خیریه نقش مهمی در این خصوص ایفا می‌کنند. مدارس آموزش‌های خاصی به کودکان و همچنین والدین آنها می‌دهند و انجمن‌های خیریه نیز در زمینه آگاه‌سازی والدین در این خصوص فعالیت‌های گسترده‌ای می‌کنند.
لیوینگستون درباره موفقیت این استراتژی‌ها می‌گوید که هرکدام از این دو مسیر تا حدی، و نه به‌طور کامل، موفق شده است. با توجه به اینکه باید در این میان متغیر سن را نیز در نظر گرفت، برای کودکان کمتر از ۱۰ سال مشکل قرارگیری در معرض محتوای نامناسب تقریبا برطرف شده است؛ یعنی کودکان زیر ۱۰ سال ناخواسته در معرض پورنوگرافی قرار نمی‌گیرند. اما کودکان بزرگ‌تر از ۱۰ یا ۱۲ سال اگر بخواهند به محتوای نامناسب دسترسی داشته باشند، تمام راه‌ها به رویشان بسته نشده است و اگر مصر باشند، می‌توانند به محتوای پورن دسترسی پیدا کنند؛ چراکه از یک طرف والدین نظارت کافی ندارند و از طرف دیگر فیلترینگ به‌قدری جامع نیست که بتواند کاملا جلو دسترسی آنان را به اینترنت بگیرد. او اظهار می‌کند: «درواقع برای جلوگیری از دسترسی کودکان به مطالب نامناسب سن آنها باید هم تمهیدات از نظر ساختاری و هم آموزش به کودکان در مدرسه و آموزش به والدینشان مدنظر قرار گیرد. درخصوص ضرورت این امر می‌توان گفت هرچه کودکان کمتر در معرض محتوای پورنوگرافی قرار گیرند، کمتر احتمال دارد که در سنین بالای ۱۰ جویای این مطالب شوند.»
روشی که پرفسور لیوینگستون درباره انگلستان شرح می‌دهد تقریبا در تمام کشورهای پیشرفته به‌طور مشابه اعمال می‌شود. کانادا، آلمان، فرانسه و… هرکدام شیوه‌های مشابهی برای کنترل دسترسی کودکان به پورنوگرافی اتخاذ کرده است. اما با این مساله در ایران به‌صورت متفاوتی برخورد شده است. در ایران فیلترینگ اینترنت برای کودکان و بزرگسالان در یک سطح اجرا می‌شود. این فیلترینگ به حدی رسیده است که کاربرد فیلترشکن کاملا عمومی شده و نه‌تنها کودکان، بلکه تمام طیف‌های سنی و حتی قانونگذاران و سیاستمداران نیز مجبورند از فیلترشکن استفاده کنند. این نوع تمهیدات عملا به‌ضرر کودکان تمام شده است؛ چراکه آنها نیز می‌توانند از فیلترشکن استفاده کنند و بنابراین خواسته یا ناخواسته در معرض پورنوگرافی قرار بگیرند. از طرف دیگر هیچ نوع آموزش رسمی و همگانی برای کودکان در مورد نحوه استفاده امن از اینترنت وجود ندارد و عملا می‌توان گفت نه ساختار و نه شرایط آگاهی برای استفاده امن از اینترنت برای کودکان ایرانی فراهم نیست.