سواد مالی کودکان یا با عیدی‌هایم چه کنم؟
سحر سلطانی//
- به پول دست نزن، کثیفه مادر! بدو دستاتو بشور!
- پول چرک کف دسته بابا!
- امروز پول داری، فردا نداری. پول ارزشی نداره!
- بابام تو عابربانکش هزارملیون تومن داره که تموم نمی‌شه.
با فرا رسیدن ایام نوروز، عیدی گرفتن و مواجهه با پول نقد زیاد و بدون زحمت چالش‌های بسیاری برای کودکان و والدین ایجاد می‌کند. آیا کودکان صاحب عیدی‌هایشان هستند؟ آیا کودکان و نوجوانان حق دارند عیدی‌ها را بدون هیچ مرزی خرج کنند؟ پس‌انداز یا ولخرجی؛ کدام‌یک؟
هرسال در ایام نوروز یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های والدین و فرزندان مسائل مرتبط با خرج کردن عیدی یا پس‌انداز کردن بچه‌هاست. توصیه‌ها و تمردها باعث اختلاف نظر بسیاری بین والدین و کودکان می‌شود. اگر جزو این والدین شاکی از مناسبات مالی فرزندانتان هستید، از شما می‌خواهیم توجه به چند مفهوم کلیدی در حوزه سواد مالی، پرورش فهم ارزشمندی پول و ادراک لزوم اولویت‌بندی در هزینه‌ها را مدنظر قرار دهید.
مفاهیم مکمل در ادراک مفهوم ارزشمندی پول:
کودکان از سنین بسیار پایین حین بازی‌های خود دادوستد، معامله، شمردن پول و پرداخت پول در ازای کالا را به‌خوبی فهم و تمرین می‌کنند. پول عینی‌ترین ابزار ادراک مفهوم بها و ارزشمندی نزد کودکان است. اگر از والدینی هستید که همواره کثیف بودن اسکناس و سکه و شستن دست‌ها را به فرزندشان یادآوری می‌کنند، برقراری ارتباط ذهنی با این ابزار عینی را به تعویق می‌اندازید. برای درونی کردن مفاهیم مرتبط با پول، بهامندی و ارزش مالی باید مفاهیم مکملی را در کودکان تقویت کنیم:
- مفهوم قیمت، ارزان، گران و تخفیف
- مفهوم شمردن، حساب کردن، پول خرد، پول درشت، اسکناس، سکه و چک
- مفهوم انتخاب و مقایسه
- مفهوم مشتری و فروشنده
- مفهوم هزینه در ازای دریافت کالا یا خدمات
- مفهوم فایده
- جمع کردن و پس‌انداز / از دست دادن و خرج کردن
- انتظار و صبر
- مفهوم پول توجیبی، دستمزد، حقوق، بدهی، طلب، نقد و نسیه
- بخشش، خیریه، صدقه و انفاق
- مفهوم سرمایه‌گذاری، برنامه‌ریزی مالی و ریسک
بازی‌ها و نقش‌هایی که به درونی شدن مفاهیم سواد مالی کودکان کمک می‌کند:
۱. مغازه‌بازی: یکی از محبوب‌ترین بازی‌های خردسالان خرید و فروش و مغازه‌بازی است. اشیا و خوراکی‌هایی را در مغازه کودکان با کمک آنها بچینید و خریدوفروش، ایستادن در صف، انتخاب کردن، پرداختن پول، منتظر ماندن برای بقیه پول و… را تمرین کنید.
۲. بانک‌بازی: مفاهیم تخصصی‌تر مانند اسکناس، چک، وام، کمک‌هزینه، سرمایه‌گذاری و… را می‌توان با کمک بانک‌بازی به کودکان آموزش داد. پیشنهاد می‌شود به‌جای بازی‌های موقت و کوتاه‌مدت نیز صندوق پس‌انداز خانوادگی و شخصی (قلک)، صندوق بودجه آزاد که صرف خرید آزاد و دلخواه می‌شود و صندوق صدقه خانگی را که صرف امور خیریه می‌شود به‌شکل دائمی وارد منزل کنیم.
۳. بازارچه‌بازی: برای آشنایی کودکان با مفهوم محدودیت مالی و صبر، قرار بازارچه‌ای با آنها بگذاریم: یک وسیله موردنیاز را در بازارچه نشان می‌کنیم و برای خریدن آن مدتی پس‌انداز می‌کنیم تا هزینه‌اش جمع‌آوری شود.
۴. کار خانگی: در ازای دادن برخی وظایف مثل جمع کردن برگ‌های خشک از حیاط یا مرتب کردن کمدها و کشوهای انباری و آشپزخانه به کودک دستمزد نقدی بدهید.
۵. برگزاری نمایشگاه آثار و فروش توسط کودکان: اجازه دهید کودکان نقاشی‌ها و کاردستی‌های خودشان را در پارکینگ و مکان‌هایی که در معرض دید عموم است قرار دهند و فرایند جلب مشتری و فروشندگی را به‌شکل عینی تمرین کنند.
عیدی‌ها و پول‌های نقد را چه کنیم؟
و اما سوال اساسی: بهترین روش استفاده از عیدی‌ها چیست؟ پس‌انداز یا خرید لوازم ضروری یا هردو؟
بهترین راه‌حل آموزش سواد مالی به کودکان و اعتماد به آنها برای صرف عیدی‌هایشان است. اگر در قبال خرید کالای موردنیاز مسوولانه و متعهدانه دلیل دارند، استقبال کنیم. اگر برنامه‌ریزی و قدرت ریسک کودکان تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد، همراه او باشیم. حتی به او امکان درک خسارات و برنامه‌ریزی برای جبران را بدهیم و به یاد داشته باشیم عیدی برای کودکان است.