کودکان همه چیز را بهتر از بزرگترها درک می‌کنند
برگردان: مینا خراسانی//
هر گفتوگویی درباره تئاتر کودک و نوجوان احتمالا سوالاتی درباره طبیعت و مشخصه‌های ویژه مخاطبان ایجاد می‌کند؛ سوالاتی از قبیل اینکه کودکان و نوجوانان چگونه مخاطبانی هستند و آیا تئاتر مخصوص خود را می‌طلبند یا نه. اگر پاسخ به این سوال مثبت باشد، آیا این تئاتر تنها باید آنها را سرگرم کند یا اینکه به آنها آموزش هم بدهد؟ هر کسی که در زمینه تئاتر کودک و نوجوان کار می‌کند، دیر یا زود با این پرسش‌ها روبهرو می‌شود. به همین دلیل دیدگاه کسانی که سال‌های بسیاری در این زمینه سپری کرده‌اند از ارزش ویژه‌ای برخوردار است.
ولادمیر چگیشف (Vladimir Chigishev) کارگردان تئاتر روس، یکی از این افراد است که در ژوئن 1953 در شهر امسک ناحیه سیبری به دنیا آمد. مادر او هنرپیشه تئاتر محلی بود. ولادمیر ابتدا در مدرسه به ورزش علاقه‌مند بود و حتی برای مدتی مربی بسکتبال شد، اما اشتیاقش به تئاتر سرانجام غلبه کرد و، پس از فارغ‌التحصیلی از موسسه هنرهای نمایشی ایالتی روسیه در مسکو، کارگردان حرفه‌ای تئاتر شد و طی سی سال فعالیت حرفه‌ای نمایش‌های فراوانی برای مخاطبان کودک و نوجوان روی صحنه برد. او همچنین در پروژه‌های بین‌المللی AASSITEJ (انجمن بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان) فعالیت گسترده‌ای داشت و یکی از برگزارکنندگان کنگره دوازدهم آن بود. در سال 2005 چگیشف به ریاست تئاتر کودک و نوجوان قازان، پایتخت جمهوری تاتارستان در فدراسیون روسیه، انتخاب شد و در آن مقام موفقیت‌های فراوان کسب کرد. ولادمیر چگیشف در سال 2013 از دنیا رفت. آنچه در ادامه می‌آید گزیده‌ای بسیار کوتاه از دیدگاه او درباره تئاتر کودک و نوجوان است.
نظر او درباره تئاتری که عمرش را صرف آن کرد چه بود؟
- آیا تئاتر کودکان و نوجوانان هدفی برای آموزش نسل‌های آینده دارد؟
ولادمیر باور داشت که تئاتر نمی‌تواند آموزش را هدف خود قرار دهد، چراکه این کار هدف خانواده و مدرسه است. به‌عقیده او بیش از 80 درصد شخصیت افراد در بدو تولد شکل می‌گیرد، پس چطور باید به افرادی آموزش دهیم که تنها حدود یک ساعت و نیم، آن هم دو بار در سال، به تماشای تئاتر می‌آیند؟ به‌علاوه تئاترها و محیط و فضای آنها، بسته به محل اجرا و گروه مخاطبان، بسیار متفاوت‌اند. و تئاتری که اجرا می‌شود برای همه است. «تئاتر کودک و نوجوان» تنها یک عنوان است. افراد به تماشای تئاتر دعوت می‌شوند تا از آن لذت ببرند؛ برای تماشا می‌آیند، چه روحشان برای آن آماده باشد و چه نباشد. ولادمیر، با اشاره به سخن کنستانتین استانیسلاوسکی1، می‌گوید تئاتر سکوی خطابه نیست، بلکه سرگرمی است: ما محصولمان را به مخاطب می‌فروشیم که همانا عواطفی است که فرد احساس می‌کند، از شادی و خنده گرفته تا اشک، پاک‌سازی روح و رهایی از درد.
- آیا رپرتوار تئاتر باید متناسب با نسل‌های جدید مخاطبان تغییر کند؟
به‌گفته چگیشف، مهم است که رپرتوار خود را تکامل دهیم، چون ما با تئاتر در بازاریم و بلیت‌هایمان را می‌فروشیم. چیزی که جالب است این است که تئاتر مدتی طولانی صنعتی در حال زوال شناخته می‌شد. وقتی سینما آمد، می‌گفتند که معنایش پایان تئاتر است. پس از آن تلویزیون آمد و گفتند که دیگر هیچ‌کس برای دیدن هیچ نمایشی از خانه خارج نمی‌شود. امروزه سینماهای خانگی و اینترنت را هم داریم، اما یک واقعیت ساده روشن شده است: در فیلم، حتی با کیفیت HD، مخاطب تنها با پرتوهای نور روی صفحه مواجه است و نمی‌تواند بر آن هیچ اثری بگذارد، اما در تئاتر مردم متوجهند که با هنرپیشه واقعی در مقابلشان روبهرو هستند و او این لحظات را مخصوصا برای آنها زندگی می‌کند. نه تلویزیون و نه اینترنت، هیچ‌کدام نمی‌تواند جایگزین این تجربه شود، چون در این رسانه‌ها شما نمی‌دانید دقیقا با چه کسی ارتباط دارید.
- رپرتوار تئاتر برای مخاطبان کودک و نوجوان تا چه حد باید از تئاتر بزرگسالان متفاوت باشد؟
از زمان شوروی سابق بهترین کارگردانان تئاتر کودک و نوجوان ما نمایش‌هایشان برای کودکان را به صحنه می‌بردند، درحالی‌که همچنان برای مخاطبان بزرگسال هم جذاب بودند. آنها سعی کردند از قصه‌های کهن پریان و به‌کارگیری هنرپیشگان میانسال در نقش آقاگرگه، خرگوش کوچولو و خاله خرسه با لباس‌های بی‌مزه در حال خواندن «من یه خرگوش کوچولوام، بیایید با هم دست بزنیم و پا بکوبیم!» فاصله بگیرند. کارگردانان ما با کودکان همان‌طور سخن گفتند که با بزرگترها می‌گفتند و بچه‌ها این را درک می‌کردند. نباید از اینکه ممکن است کودکان چیزی را درک نکنند ترسی به خود راه داد؛ بچه‌ها همه‌چیز را بهتر از بزرگترها می‌فهمند و احساس می‌کنند.
***
- نظریه‌پرداز و کارگردان صاحب‌سبک تئاتر روسیه، ۱۸۶۳ – ۱۹۳۸