برای پاسخ به رفتار کودکان باید به علت آن اندیشید

هدف از این یادداشت، نقد نوشته «آشنایی کودکان با انوع مغالطه – مغالطه بزرگ‌نمایی» نوشته خانم سحر سلطانی از نقطه‎نظر روان‌شناسی است. این نوشته سعی می‎کرد بگوید بزرگ‌نمایی کودکان یک خطای رفتاری است که باید با آن، با شیوه‌هایی که نویسنده پیشنهاد داده، مقابله شود.

اولین اشکالی که بر این نوشته وارد می‌دانم این است که در آن مشخص نشده بود این خطای رفتاری و شیوه‎های مقابله با آن برای چه گروه سنی مطرح شده‌اند. از نظر روانشناسی بزرگ‌نمایی کردن کودک ۴ ساله و کودک ۹ ساله و نوجوان ۱۲ ساله دلایل و خاستگاه‌های یکسانی ندارد و در نتیجه راه‎حل‌های به‎کار گرفته‎شده برای همه این کودکان در سنین متفاوت نمی‌تواند یکسان باشد.

برای مثال، کودک ۴ ساله ممکن است وقتی احساس می‎کند والدین نیازش را به تایید یا توجه برآورده نمی‎کنند، وقتی زمین می‎افتد در نشان دادن میزان درد بزرگ‎نمایی کند. در این سن بزرگ‎نمایی به‎صورت کاملا ناخودآگاه اتفاق می‎افتد و کودک بدون آگاهی این کار را می‎کند؛ درحالی‎که بزرگ‎نمایی نوجوان ۱۲ ساله، بنا به سنش، ممکن است به‎دلیل تلاشش برای پیدا کردن جایگاهش و به‎دست آوردن اختیار و اقتدار بیشتر باشد.

اشکال دومی که بر این نوشته وارد می‌دانم این است که تمام راه‌حل‎های پیشنهادی برای حل این این نوع رفتار برخوردهایی مقابله‎ای و واکنشی‎اند. مثلا در مثال کودکی که می‌گوید «از بس کار خونه کرده‌م، خسته‎م»، نگارنده پیشنهاد می‎دهد از کودک بخواهید لیست کارهایی را که کرده است تهیه کند و نشان بدهد. اولین پیغامی که این پیشنهاد به کودک می‌رساند این است که «من به حرفت اعتماد ندارم و باید حرفت رو اثبات کنی.» سپس والدین یا مراقب قرار است از طریق این لیست به کودک نشان دهند که کارهایی به‎مراتب کمتر از این انجام داده که خسته باشد و بنابراین نباید ابراز خستگی یا اعتراض کند. این برخورد یعنی مقابله مستقیم با رفتار کودک.

اما راه‎حل بهتر چیست؟ ابتدا باید سعی کنیم نیاز و دلیلی را ببینیم که پشت این اغراق وجود دارد. این رفتار ممکن است از نیاز کودک به استراحت یا حوصله نداشتن برای انجام دادن تکالیف ناشی شده باشد، ممکن است از نیاز کودک به توجه به ارزش کاری که کرده ناشی باشد یا ممکن است رفتاری اکتسابی ناشی از عادت باشد. اگر کودک به استراحت نیاز دارد یا حوصله انجام دادن کارش را فعلا ندارد، باید سعی کرد خواسته‌اش را درک کرد و در عین حال، برای اطمینان از اینکه تکالیفش انجام می‌شود، برای کارش برنامه ریخت. مثلا به کودک پیشنهاد نیم ساعت استراحت یا خوردن خوراکی‎ای که دوست دارد یا کتاب خواندن داد و از او خواست بین این گزینه‎ها یکی را انتخاب کند و بعد از او سوال کرد که آیا دوست دارد تکالیفش را بعد از استراحت/خوردن خوراکی موردعلاقه/ کتاب خواندن انجام دهد یا قبلش. با این کار کودک هم حق انتخاب داشته، هم به خواسته‌اش رسیده، هم نیازش از طرف پدر یا مادر درک شده و در زمانی که خسته بوده یا حوصله نداشته، تکالیفش را انجام نداده. به این صورت با کمی تاخیر تکالیفش را انجام می‎دهد و در عین حال هیچ پیامی ناشی از بی‎اعتمادی خانواده نسبت به خودش دریافت نکرده است. اگر دلیل بزرگ‌نمایی نیاز کودک به تایید و تمجید از کارهایی باشد که کرده، طبعا بهترین کار این است که وقتی صرف شود که کودک خودش، آن‌گونه که دوست دارد، کارهایی را که کرده برای مراقب یا والدین تعریف کند، والدین یا مراقب ارزش کارهایی را که کرده به او یادآوری کنند و بابتش از او قدردانی کافی شود تا نیاز کودک به شنیدن تمجید و قدردانی برطرف شود.