بی‌اشتهایی در کودکان را جدی بگیرید
بی‌اشتهایی کودکان 2 تا 6 ساله مشکلی شایع است که اغلب باعث می‌شود والدین در این مورد ابراز نگرانی کنند. این در حالی است که در بیشتر موارد کودکان این دسته از والدین نسبت به سن و جنسیت خود وزنی نرمال دارند. شاید والدین سعی کنند با اصرار و ایجاد فشار بر کودک او را مجبور کنند غذای بیشتری بخورد، اما این راهکار نه‌تنها برای حل این مساله مناسب نیست، بلکه امکان دارد منجر شود کودک بیش از پیش از مصرف غذا امتناع کند.
علل کاهش اشتها در کودکان
بی‌اشتهایی کودکان نوپا دلایل گوناگونی دارد. چنانچه دلیل بی‌اشتهایی بیماری خاصی نباشد (که با تشخیص پزشک مشخص می‌گردد)، مسایل تکاملی را می‌توان منشا بی‌اشتهایی دانست. کودکان نوپا، به‌لحاظ تکاملی، در سنی‌اند که علاقه‌مندی و بی‌علاقگی خود را ابراز می‌کنند. آنها به شما می‌گویند از چه چیزهایی خوششان آمده و چه چیزهایی را دوست ندارند. همچنین در این سن والدین شاهد نوعی وضعیت تکاملی به‌نام منفی‌گرایی هستند. این امر به‌دلیل کسب مهارت‌های تکاملی و میل به استقلال بیشتر در کودک به‌وجود می‌آید؛ بنابراین کودک تمایل دارد خودش برای خودش تصمیم بگیرد و مستقلانه عمل کند، پس علاقه‌ای به پذیرش برخی فرمان‌ها و امر و نهی‌های والدین ندارد. از سوی دیگر به‌لحاظ فیزیولوژیک اشتهای وی کاهش می‌یابد. این موارد در کنار یکدیگر باعث می‌شود گاهی در مقابل خوردن غذا از خود مقاومت نشان دهد. در این مرحله تکاملی، کودکان انواع طعم‌ها را شناسایی می‌کنند و می‌توان پایه‌های عادات بهداشتی سالم را نیز در این مرحله برای آنها نهادینه کرد.
وقتی کودکتان بیمار است، تمایل کمتری به خوردن غذا دارد. در چنین شرایطی کاهش اشتها طبیعی است؛ پس برای خوردن غذای بیشتر به او اصرار نکنید. یکی دیگر از دلایل بی‌اشتهایی کودکان همبستگی رویداد غذا خوردن با اتفاقی ناخوشایند است. به‌عنوان مثال همواره به والدین توصیه می‌شود هیچ‌گاه داروها را با شیر کودک مخلوط ننمایند. وقتی کودک این موضوع را تجربه می‌کند، گویی رویدادی ناخوشایند تجربه کرده و این مساله بر میزان تمایلش به مصرف غذا تاثیر منفی دارد.
یکی دیگر از دلایل بی‌اشتهایی کودکان اصرار بیش از حد والدین یا مراقبان اصلی به کودک برای خوردن غذای بیشتر است. به‌عنوان مثال گاهی مشاهده می‌شود برخی والدین به‌دلیل این‌که کودک تمایلی به غذا ندارد، او را در تنگنا قرار می‌دهند و به‌زور می‌خواهند به او چیزی بخورانند. گاهی مادران کودک را به‌زور روی صندلی می‌نشانند و قاشق غذا را در دهانش می‌گذارند. این کار نه‌تنها تاثیر مثبتی بر بهبود اشتهای کودک ندارد، بلکه به بی‌اشتهایی وی منجر می‌شود.
دلیل دیگر بی‌اشتهایی کودک مصرف میان‌وعده‌های غذایی نامناسب بین وعده‌های اصلی است. به‌جای مصرف میان‌وعده‌های پرکالری و چرب، باید از میوه‌ها و موادی استفاده کرد که ارزش غذایی بالایی دارند.
کم‌خونی نیز از دیگر دلایل بروز بی‌اشتهایی کودکان است.
اقدامات مناسب
- توجه داشته باشید که عادات غذایی در همان اوایل کودکی شکل می‌گیرند؛ بنابراین هرچه زودتر شروع به آموزش عادات صحیح و مناسب غذایی کنید، موفق‌تر خواهید بود.
- اطمینان حاصل کنید که کودکتان به بیماری خاصی مبتلا نیست. بدین منظور از پزشک متخصص اطفال کمک بگیرید.
- اگر تصمیم گرفته‌اید عادات تغذیه‌ای کودکتان را اصلاح کنید، باید با والد دیگر، یا فردی که مراقبت از کودک را به عهده دارد، همسو باشید؛ بنابراین لازم است قبل از شروع هر اقدامی با یکدیگر صحبت کنید و در این مورد به بررسی راهکارها و نظرهای همدیگر بپردازید. رویکردهای متناقض والدین نسبت به این مساله نتایج مناسبی نخواهد داشت. به‌عنوان مثال اگر مادر هستید و رویکردتان این است که اصرار به غذاخوردن کودک نکنید، پدر هم باید همین رویکرد را به‌کار ببرد؛ یا چنانچه مادربزرگ یا فرد دیگری از کودکتان مراقبت می‌کند، کودک باید با همین رفتار از ایشان مواجه گردد. توجه به این نکته مهم است که همسویی و ثبات رفتار به‌همراه صبر از عوامل کلیدی فایق آمدن بر این چالش است.
- برای تحریک اشتهای کودک از غذاهای متنوع استفاده کنید. همچنین سعی کنید ظرف‌هایی که به‌کار می برید متنوع، رنگی و مناسب سن کودک باشد.
- در تهیه غذا از میوه و سبزیجات رنگی مختلف استفاده کنید.
- تزیینات بشقاب کودک را به‌گونه ای انجام دهید که برایش جذاب و هیجان‌انگیز باشد و او را به سمت غذا جلب کند.
- تا جایی که امکان دارد، زمان مشخصی برای صرف غذا داشته باشید.
- به کودکتان اجازه دهید خودش در انتخاب نوع غذا مشارکت کند؛ به‌عنوان مثال از او بخواهید غذاهای موردعلاقه‌اش را برای شما نام ببرد و بیان کند در حال حاضر میل دارد چه غذایی بخورد.
- برای تهیه غذا و آماده کردن میز یا چیدن سفره از او کمک بگیرید و همواره او را حمایت و تشویق کنید. کودکان تمایل بسیاری دارند که در آشپزی به شما کمک کنند. برخی کارهای ساده آشپزی را به کودکتان بسپارید. فراموش نکنید همواره مسایل ایمنی را در آشپزخانه مدنظر داشته باشید.
- کودکان بی‌اشتها تمایل بیشتری به مصرف مایعات نسبت به غذای جامد دارند. غذاهایی مانند سوپ را هم امتحان کنید.
- برای خوردن بیشتر به کودک اصرار نکنید. این راهکار نتیجه‌بخش نیست. احساس پر بودن معده به‌لحظ روانی نوعی مقاومت برای کودک ایجاد می‌کند. اجازه دهید کودک خودش تصمیم بگیرد که به چه میزان غذا نیاز دارد. هرگز به کودک نشان ندهید که غذا خوردنش برای شما حیاتی است.
- برای تهیه وسایل آشپزی، یا حتی قاشق و لیوان و بشقاب، از کودک نظر بخواهید و تا حد امکان نظرش را اعمال کنید.
- هنگام غذا خوردن محیطی دلچسب و آرام و فارغ از هرگونه تنش ایجاد کنید.
- گاهی مشاهده می‌شود والدین برای حل این مشکل تصمیم می‌گیرند در هر وعده غذایی فقط غذایی را به کودک بدهند که موردعلاقه وی است و خودشان یک نوع غذای دیگر میل می‌کنند؛ یعنی کودک غذای مخصوص خودش را دارد و از غذایی که برای کل افراد خانواده تهیه شده، نمی‌خورد. این راهکار مناسب نیست. کودک باید عادت کند از همان غذایی بخورد که خانواده می‌خورد. تهیه غذایی مجزا برای او در واقع تاییدی بر رفتار اشتباه وی در این زمینه است.
- وقتی کودک نوپاست، به‌دلیل این‌که مهارت‌های حرکتی ظریفش در حال گسترش و پرورش است، تمایل بیشتری به استفاده از انگشتانش نشان می‌دهد؛ بنابراین می‌توان از این خصیصه تکاملی بهره برد و غذاهایی برای کودک تهیه کرد که بتواند با دست آن را بخورد. مثلا تکه‌های سیب‌زمینی و گوشت پخته‌شده و موادی نظیر آن برای این کار مناسب است. قطعا توجه به بهداشت دست‌ها و همچنین نظارت بر اندازه قطعات غذای کودکان کوچک‌تر برای پیشگیری از مسدود شدن راه تنفسی کودک حین غذا خوردن از وظایف والدین است.
- یک راهکار دیگر این است که وقتی برای یک وعده غذایی در حال کشیدن غذا هستید، بهتر است در بشقاب کودکتان کمتر از آن مقداری غذا بریزید که انتظار دارید کودک میل کند.
- هرچند نباید به کودک اصرار کنید که غذایش را بخورد، همیشه مراقب میزان دریافتی ویتامین و مواد معدنی موردنیاز بدنش باشید. کمبود این مواد را می‌توان با مکمل‌ها یا نوشیدنی‌های طبیعی جبران کرد. استفاده از داروها و مکمل‌های ویتامینی باید زیر نظر پزشک باشد.
- هرگز برای این‌که کودکتان را پای سفره یا میز غذا بکشانید زمان باز ماندن سفره یا برپا بودن میز غذا را طولانی نکنید. به‌طور معمول زمانی را که همیشه برای خوردن غذای خانواده اختصاص داده بودید حفظ کنید و هرگاه غذا خوردن اعضای خانواده به‌اتمام رسید، سفره یا میز را جمع کنید.
- هیچ‌گاه کودک را در نیمه‌شب بیدار نکنید و به‌بهانه این‌که گرسنه خوابیده به او غذا ندهید.
- اگر کودک از غذاهای تهیه‌شده برای خانواده نمی‌خورد، هرگز به او پیشنهاد غذاهایی مانند پیتزا یا ساندویچ ندهید.
- هیچ‌گاه کودک را به‌دلیل این‌که غذا نمی‌خورد تهدید نکنید. همچنین هیچ‌گاه کاری نکنید که احساس گناه کند؛ مثلا به او نگویید چون غذا نخورده، بیمار شده یا اگر غذا می‌خورد، مریض نمی‌شد.
- اگر کودک پشت میز غذا می‌خورد، صندلی راحت و مناسب برایش تهیه کنید تا زمان صرف غذا احساس راحتی کند.
الفبا / فاطمه خوشنوا دانشجوی دکترای پرستاری