اختلال آسپرگر در کودکان
این روزها نام اختلال اوتیسم را بیش از هر زمانی می‌شنویم که، به‌احتمال بسیار، نه به دلیل افزایش تعداد افراد اوتیستیک، بلکه به‌دلیل بالا رفتن آگاهی نسبت به این نوع اختلال است. آنچه اوتیسم را از دیگر اختلال‌ها متمایز می‌کند تنوع ویژگی‌های افرادی است که در طیف اوتیسم قرار دارند. اوتیسم طیفی است که یک سر آن افرادی با عملکرد پایین و سر دیگرش نیز افرادی با عملکرد بالا قرار دارند. هر چقدر به سر طیف عملکرد بالا نزدیک‌تر میشویم، احتمال شناسایی این‌گونه افراد سخت‌تر و امکان اشتباه در تشخیص این نوع اختلال نیز بیشتر می‌شود. آسپرگرها در این دسته قرار می‌گیرند که متاسفانه معمولا به‌عنوان افراد بیش‌فعال (ADHD) شناسایی می‌شوند. تشخیص این اختلال ممکن است بسیار مشکل باشد. کودکان مبتلا به آسپرگر در بسیاری از جنبه‌های زندگی‌شان بسیار خوب عمل می‌کنند، بنابراین ممکن است برخی اطرافیان رفتارهای عجیبشان را تنها به «متفاوت بودن» نسبت بدهند.
در مورد این‌که چرا این اختلال وجود دارد، نظرهای مختلفی وجود دارد. اما تاکنون دلیلهای ژنتیکی بیشترین طرفدار را در میان محققان این حوزه داشته و دلیلهای تربیتی ابتلا به این اختلال تقریبا رد شده است. آنچه در این میان بیشتر از همه اهمیت دارد تشخیص درست و به‌موقع این اختلال است. متخصصان معتقدند که تشخیص و مداخله زودهنگام (برای مثال، آموزش مهارت‌های اجتماعی) در زمانی که هنوز مغز کودکان در حال رشد و شکل‌گیری است برای این کودکان بسیار مهم است. عدم تشخیص یا تشخیص نادرست، باعث مشکلات فراوانی برای اسپرگرها می‌شود، چرا که با تشخیص نادرست اختلال، این افراد همواره با تردید و ترس به خود و دنیای خود می‌نگرند. تا زمانی که مشکل آنان تشخیص داده نشود، هیچ کمکی به بهبود شرایطشان امکان‌پذیر نیست و با طرد شدن نسبی از جامعه مشکل آنها حادتر می‌شود. بسیاری از این افراد در بزرگسالی متوجه این اختلال می‌شوند و عمری را با این پرسش می‌گذرانند که چرا با دیگران متفاوت‌اند.
کودکانی که دچار اختلال آسپرگرند اغلب به‌ندرت هیجانی در صورت خود ابراز می‌کنند؛ آنها در تعاملات اجتماعی و همچنین در درک زبان غیرکلامی (زبان بدن) دیگران مشکل دارند. آنها ممکن است تشریفات روزمره وسواس‌گونه‌ای داشته باشند. این افراد حساسیت خاصی به محرک‌های حسی دارند. برای مثال، نوری که توجه افراد دیگر را جلب نمی‌کند، آنان را آزار می‌دهد؛ ممکن است تنها لباس‌هایی از یک جنس بپوشند، چون لمس جنس دیگر آزارشان می‌دهد. آنان احتمالا در جاهای پرسروصدا گوش‌های خود را می‌گیرند، چرا که صداها را بلندتر از دیگران می‌شنوند. آنها در نگاه کردن به چشم‌های دیگران مشکل دارند و اغلب مستقیما به چشم‌های طرف مقابلشان نگاه نمی‌کنند. از دیگر ویژگی‌های افراد مبتلا به اختلال آسپرگر می‌توان به تاخیر‌های حرکتی، سر به هوا بودن، علایق محدود و تکراری و شبیه بودن به کودکان گستاخ و بی‌ادب به‌دلیل نداشتن مهارت‌های اجتماعی اشاره کرد.
از آنجایی که این کودکان به بحث‌های علمی بسیار علاقه دارند و با بزرگ‌ترها نیز ارتباط بهتری دارند، ممکن است والدین این ویژگی را در کودک خود مثبت ارزیابی کنند و، بدون پرسش از خود در خصوص دلیل این رفتار کودک، آن را به باهوش بودن و پختگی کودک نسبت دهند. آنچه مهم است این است که والدین همواره می‌بایست برای هر کدام از رفتارهای کودک پرسش‌های اساسی داشته باشند و هرگز با پاسخ‌های دم‌دستی خودشان را قانع نکنند. مرحله تشخیص این اختلال بسیار بااهمیت است و اگر این اختلال درست تشخیص داده نشود، رنجی بی‌پایان در انتظار کودک است.
برخلاف کودکان مبتلا به اوتیسم عملکرد پایین، کودکان مبتلا به آسپرگر تاخیری در رشد زبانی خود نشان نمی‌دهند. آنها معمولا مهارت‌های دستوری خوبی دارند و دایره لغاتشان در سن پایین وسیع است. البته آنها نیز دچار مشکلاتی در امر زبان هستند؛ بهاین معنا که تحت‌اللفظی‌اند و از استفاده مناسب از زبان در موقعیت‌های اجتماعی ناتوان‌اند. اغلب، تاخیر آشکار دیگری در رشد شناختی آنها دیده نمی‌شود. با وجود این‌که این کودکان مشکلاتی نیز در امر توجه و سازمان‌دهی مطالب دارند و مهارت‌هایی دارند که در برخی جنبه‌ها رشد کرده‌اند و در جنبه های دیگر ضعیف باقی مانده‌اند، به‌طور کل دارای هوش عمومی متوسط و برخی اوقات بالای متوسط‌اند.
بیشترین مشکلی که کودکان اسپرگر دارند در مهارت‌های اجتماعی و روابط با دوستانشان است. بنابراین برای تشخیص زودهنگام این اختلال زیر نظر داشتن روابط اجتماعی کودک با دوستانش در مدرسه و محیط بیرون از خانه و پیگیری علت مشکل کودک در خصوص ناتوانی در برقراری ارتباطات اجتماعی، مهم و مفید است.
فیلم‌های معدودی به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم به زندگی افراد اوتیستیک با عملکرد بالا پرداخته است. با تماشای این فیلم‌ها می‌توان تا حد بسیاری آگاهی خود را نسبت به ویژگی‌های این افراد بالاتر برد. فیلم‌های زیر در این دسته قرار می‌گیرند:
مرد بارانی (Rain Man, 1988) برنده جایزه اسکار، تمپل گراندین (Temple Grandin, 2010)، نام من خان است (My Name Is Khan, 2014) و بازی تقلید (The Game of Imitation, 2014) برنده جایزه اسکار.
اگر نشانه‌هایی مشاهده کردید و تردید داشتید که کودکتان به آسپرگر مبتلاست، حتما او را برای ارزیابی‌های بیشتر نزد پزشک متخصص ببرید.
درمان اختلال آسپرگر
به‌دلیل این‌که علایم و نشانه‌های این اختلال ممکن است در کودکان مختلف تا حدی متفاوت باشد، نسخه‌ای کلی برای همه وجود ندارد. به‌طور کلی پزشک کودک راهکارهای زیر را برای بهبود شرایط او به کار می‌برد:
- آموزش والدین
- بازی‌درمانی
- مداخلات آموزشی که فرد درمانگر یا روان‌شناس انجام می‌دهد
- آموزش مهارت‌های اجتماعی
- حساسیت‌زدایی محرک‌ها (برای آن دسته از کودکان که نسبت به محرک‌های خاصی حساس‌اند)
- روان‌درمانی از نوع رفتاردرمانی یا درمان شناختی رفتاری برای کودکان بزرگ‌تر که متخصص روان‌شناس انجام می‌دهد
- دارو درمانی
مهم است که بدانید افراد مختلفی می‌توانند در این پروسه به کودک کمک کنند. پیدا کردن برنامه درمانی مناسب، کلیدی برای بهبود نسبی علایم کودک است و مداخله فوری و زودهنگام اهمیت بسیاری دارد. کودکان مبتلا به آسپرگر با درمان و آموزش مناسب و زودهنگام بهبود قابل ملاحظه‌ای در رفتارهای خود نشان می‌دهند.
مانیا عالهپور / دانشجوی دکترای علوم ارتباطات