نمایش عروسکهای خیمه شببازی دوران قاجار در تهران
“نمایشگاه عروسکهای خیمه شببازی اصفهان و نایین دوره قاجار” از ۱۱تیر تا ۲۰ مرداد در موزه مردمشناسی کاخ گلستان برپا است.
این نمایشگاه به مناسبت چهاردهمین نمایشگاه بین‌المللی نمایش عروسکی تهران برگزار شده است. مجموعه به نمایش درآمده، شامل بیش از ۶۰ عروسک دستکشی و نخی از مجموعه شخصی امیر سهرابی پژوهشگر و گردآورنده عروسکهای نمایشی است.
به گزارش کتابک، برخی از عروسکها عمری حدود ۸۰ تا ۹۰ سال دارند. بخشی از این مجموعه، عروسکهای نخی نمایش “شاه سلیم” استاد محمد بنادکی از اردکان و نائین و احتمالا متعلق به پیش از دوره مظفرالدین شاه قاجار است. این عروسکها پیش از این نیز در پانزدهمین جشنواره بین‌المللی نمایش‌های آیینی و سنتی در تالار وحدت به نمایش گذاشته شده بودند.
مجموعه جدیدی هم از عروسکهای دستکشی (عروسک پشت پرده) نمایش “پهلوان کچل عراقی” و عروسکهای نخی (خیمه شب بازی) نمایش “شاه سلیم” و “حاج مبارک” اصفهان از حسن لوئیان در این نمایشگاه به نمایش گذاشته شده است.
مسئولان نمایشگاه روز چهارشنبه ۱۴ تیر نشستی را با حضور امیر سهرابی و حسن لوئیان و علاقهمندان به این موضوع برگزار کردند. در این نشست نخست لیلا کفاش زاده از کارشناسان مجموعه فرهنگی کاخ گلستان سخن گفت. سپس معاون این مجموعه جبار آوج و پس از آن احمد محیط طباطبایی رئیس ایکوم (شورای بین‌المللی موزهها) سخن گفتند. آنها به نقش و جایگاه کاخ- موزه گلستان به عنوان یکی از مراکز مهم سیاسی – فرهنگی دوره قاجار و ضرورت برپایی نمایشگاههای موضوعی مربوط به این دوره تاریخی در این مجموعه اشاره کردند. سپس امیر سهرابی سخنی کوتاه درباره جایگاه عروسکهای نمایشی و عروسک گردانها و لوطیها در ایران گفت و به سفرهای خود به شهرها و روستاها برای شناسایی و گردآوری عروسکهای نمایشی اشاره کرد و سپس به ویژگیهای عروسکهای به نمایش درآمده و عروسک گردان آنها پرداخت. در ادامه امیر سهرابی از حسن لوئیان دعوت کرد پاسخگوی پرسشهای شرکت کنندگان در نشست باشد.
حسن لوئیان (ملقب به حسن حقه باز) متولد ۱۳۰۴ است که در کودکی شاگرد قهوه خانه بوده و از هفت سالگی پای شعبده بازی “سید حبیب حقه باز” می نشسته است. او به درخواست سید شاگردش میشود و با راهنمایی او وارد پرده میشود و با رموز این حرفه آشنا میشود. او بعدها به الکتریکی روی میآورد و در کنار آن به اجرای نمایش و چراغانی مجالس جشن عروسی و شادی در اصفهان میپردازد. حسن لوئیان که به علت کهولت سن و بیماری نمیتواند تمامی زندگی حرفهای خود را به یاد آورد به کمک امیر سهرابی، که بارها با او در این زمینه به گفتوگو نشسته و دخترش که در جلسه حضور داشت، بخشهایی از فعالیتها و خاطرات خود را بازگو کرد.
قدیمیترین عروسکهای مجموعه او از نوع پاپیه ماشهی لایهای است که معمولا با آنها نمایش “حاج مبارک” را اجرامیکرد. این نمایش را او به ابتکار خود و بر اساس تاثیرپذیری از سنت سیاه بازی یا “حاج آقا سورمهای” ترتیب دادهبود. این عروسکها احتمالا متعلق به “ابوالقاسم حقه باز” استاد حسن لوئیان بوده است. اما عروسکهایی که توسط خود حسن حقه باز ساخته شدهاند از این جهت شناخته میشوند که او در ساخت صورت آنها از کاغذ و چسب برق – با توجه به این که برقکار بوده – استفاده کرده است.
او میگوید شعبدهها و نمایشهایش را معمولا برای بزرگسالان اجرا میکرده، اما کودکان و نوجوانان همیشه در ردیف جلوی حلقه تماشاچیان حضور داشتهاند. از آن جا که لوئیان شاگرد و دست پروردهای نداشته و فرزندان او نیز به این حرفه بی توجه بودهاند، از محتوای نمایش‌های او تنها بخشیهایی به جا مانده که او توانسته است به یاد بیاورد.
در پایان نشست کتاب “عروسک پشت پرده” از امیر سهرابی که درباره خیمه شببازی در اصفهان و نائین است رونمایی شد.